Wśród ciobanów i owiec (Góry Maramureskie, Rumunia), Among cioban and sheep (Maramures Mountains, Romania)

Już o poranku słońce pali promieniami po twarzy. Jednak lepiej wyjść w góry wcześniej, by do reszty nie zwariować na upale. Miejscowi z Poienile de Sub Munte zgodnie twierdzą, że dojście do Polany Rugaşu zajmie mi około półtorej godziny. Świetnie – myślę – z postojami na fotografowanie zejdzie maksymalnie około dwóch godzin. Nastawiony pozytywnie, iż resztę dnia spędzę z pasterzami owiec ruszam ścieżką bez szlaku. Marmarosze są górami dzikimi, nie zapuszcza się tu wielu turystów. Mam wobec tego nadzieję na spotkanie z nieskomercjalizowaną kulturą ludową. Już po kilkuset metrach spotykam starszych ludzi grabiących siano na polanie i układających je w gigantyczne stogi. Prawie na każdej z nich stoją letniarki, czyli drewniane szopy do przechowywania siana. Wraz z brogami, zadaszonymi konstrukcjami na palach o tym samym przeznaczeniu, tworzą sielankowy krajobraz.

Already in the morning rays of the sun burns down my face. But better to go to the mountains earlier, that the rest do not go crazy on the heat. Locals from Poienile de sub Munte agree that access to Glade Rugaşu will take me about one and half an hour. Great – I think – with stops to make some photos take me to about two hours. Think positively, that the rest of the day I spend with shepherds and sheep, follow the path trail. Maramures mountains are wild, they do not venture into many visitors. I therefore hope to meet with not commercialized folk culture. After just a few hundred meters meet older people raking hay in the clearing and laying it in giant stacks. Almost all of clearings are facing „letniarki” , which are wooden shed to store hay. Along with „brogi”, roofed structures on stilts for the same purpose, create an idyllic landscape.

Jest połowa lipca, w tym roku zajęcia polne zaczęły się wcześnie. Na każdej polanie praca wre. Całe rodziny ciężko pracują, by zdążyć przed ewentualnym załamaniem pogody.  Z każdej strony dają się słyszeć odgłosy sieczenia, ostrzenia kos, rozmów, śmiechów. Klimatu dopełniają wydawane przez mężczyzn co jakiś czas zawołania równie pierwotne, jak tutejsze tradycje polaniarskie. Piękny ten czas, gdy cała wieś wychodzi w pole do pracy. Rysuje się romantyczny obraz wsi, widziany oczywiście oczyma ludzi, którzy nie muszą harować w ten sposób od rana do wieczora.

It is mid-July , this year’s field activities started early. On each clearing work in full swing. Whole families work hard to catch before the possible collapse of the weather. On each side can be heard noises of slash, sharpening scythes, conversations, laughter. Atmosphere is complemented by men issued from time to time cries, as original as the local traditions. Beautiful is this time, when the whole village out in the field to work. There is a romantic picture of the village, of course, seen through the eyes of people who do not need to work hard in this way from morning to evening.

Mija druga godzina marszu, a Rugaşu nadal nie widać. Pytam miejscowych jak daleko jeszcze do mojego celu. Zadziwiła mnie zgodność wypowiedzi z ludźmi spotkanymi we wsi – „półtorej godziny maksymalnie”.

It is the end of second hour march, and  I still can not see the Rugaşu. I ask the locals how far from my destination.  I was surprised the compliance statements from people I have encountered in the village – ” one and half an hour at most .”

Suma summarum po pięciu godzinach udaje mi się dotrzeć do osady pasterskiej. Burek od razu mnie dostrzega i zaczyna złowrogo ujadać. Wystarczy jedno zawołanie ciobana, czyli rumuńskiego pasterza, i pies prawie zastyga w bezruchu. Polana użytkowana jest przez pasterzy już od dawna, jednak dopiero w 2011 roku wybudowano tu nową bacówkę w dolnej części pastwiska. Na pozostałym obszarze skupione są bardzo stare szopy, które niejedno już przeszły, ale zapowiada się, że jeszcze sporo przed nimi. Jak to w karpackim pasterstwie bywa, miejsce to tętni życiem od początku maja do końca września. Wypasa się tu zarówno owce i kozy, ale również i krowy.

The sum summarum five hours I manage to get to the village shepherd. The dog immediately sees me and starts barking menacingly. Just one call cioban, that the Romanian shepherd, and dog almost becomes motionless. Glade utilized by shepherds for a long time, but only in 2011 was built here a new lodges at the bottom of the pasture. In other areas they are concentrated very old shed that ambiguous already passed, but I hope, they can live long time. As it happens in the Carpathian herding, this place is bustling from early May to late September. Grazed here in both sheep and goats, but also and cows.

Ştefan ma 24 lata, piastuje stanowisko odpowiadające naszemu juhasowi – pomocnika bacy. Uśmiecha się. Jest mną zainteresowany, bowiem turystów jeszcze tutaj nie widział. Na plecach ma tobołek z najpotrzebniejszymi rzeczami, a na głowie czapę. Twarz ma ogorzałą od słońca i wiatru. Trudne górskie warunki odcisnęły na niej swoje piętno. „Baca pojechał do wsi z serem, wróci niedługo. Przyjdź na wieczorny udój, potem dostaniesz mleko”. Zgadzam się. Siedzimy pół godziny
na głazach wśród smreków i starych, zdezelowanych stajni. Po wyskubaniu soczystej trawy stado rusza dalej. Ştefan nie odstępuje ich na krok. Rozbijam namiot w sąsiedztwie lasu.  

Ştefan is 24 years old, holds the position corresponding to our juhas – assistant shepherd. He is smiling. He is interested in me, because tourists are not seen here. On the back has a bundle of the most needed things and on head a cap. His face is weathered by sun and wind. Difficult mountain conditions imprinted on her marks. ” Baca (boss of the shepherds) went to the village with cheese, come back soon. Come the evening milking, then you get milk „. I agree. We sit half an hour on boulders among spruces and old, dilapidated barns. After plucking the juicy grass herd moves on. Ştefan does not leave their even for a moment. I breaking the tent in the vicinity of the forest .

Pusta butelka przypomina mi, że trzeba się udać do wodopoju dla chudoby, by zaczerpnąć wody. Wędruję do stóp połoniny. Z sąsiedniego wzgórza dobiegają mnie zawołania i gwizdy. To młodzi honielnicy, czyli nastoletni chłopcy przyuczający się do roli pasterzy, wołają na mnie.

An empty bottle reminds me, I need to go to a watering hole for possessions to take water. I walk to the pastures.  From the neighboring hills are coming to me cries and whistles. Young „honielnicy”, that teenage boys learning support for the role of pastors, call me.

Wspinam się na górę. Ich pierwsze pytanie: czy mam ze sobą papierosy. Nie palę – nie noszę. Po chwili jeden z nich wyjmuje fujarkę i gra wesołą melodię.

I climb to the top. Their first question: do I have cigarettes. I do not smoke – I do not wear. After a while one of them taking the pipe and plays a merry tune.

Wieczorem dochodzę do stai. W kosorze (zagrodzie dla owiec) spory ruch. Honielnik batem zagania owce do strunki, małych drzwiczek, za którymi pojedynczo każda owca zostaje wydojona. Młody adept pasterstwa tak przejmuje się swoją rolą, że w pewnym momencie do jednego otworu wskakują jakimś cudem trzy owce.

In the evening I come to shepherds house. The „kosor” (yard for sheep) is busy. Honielnik whip herds sheep to „strunka”, small door behind which each sheep is milked. The young apprentice shepherding so worried about his role, that at some point one hole somehow jump three sheep.

Po półtorej godziny idziemy do bacówki. Dostaję dwa litry mleka w plastikowej butelce oraz potężny kawał sera i kuleszy, mąki kukurydzianej gotowanej z solą. Choć strawa nie przypadła mi zbytnio do gustu, nie można odmówić spożycia jej. Mimo mej słabej znajomości języka rumuńskiego komunikacja przebiega nadzwyczaj dobrze. Mieszkańcy Poienile de Sub Munte, Repedea i Ruskovej w większości są Ukraińcami. Baca przez dwa lata pracował w Hiszpanii. Jego znajomość podstaw hiszpańskiego w znacznym stopniu ułatwia nam kontakt. Po dwóch godzinach wracam do namiotu. Noc jest bardzo przyjemna; sprzyja kontemplowaniu nad miejscem, w którym mam wielką przyjemność przebywać. Krystalicznie czysty nieboskłon z miliardem migoczących gwiazd sprawia, że zapominam o senności. Wsłuchuję się w odgłosy gór – wiatru delikatnie tańczącego wśród igieł smreków, wracającego do gniazda ptaka, dzwonków owiec zaniepokojonych czymś poruszającym się w lesie. W końcu ląduję w śpiworze, by dokładnie obejrzeć moje powieki. Czas na sen.

After one and half an hour we go to camp. I get two liters of milk in a plastic bottle and a big piece of cheese and „kulesza”, cornmeal cooked with salt. Although pabulum not tasted me, I can not refuse to eat it. Despite my poor knowledge of the Romanian language of communication is exceedingly well. Residents Poienile de sub Munte, Repedea and Rusková are mostly Ukrainians. Baca worked for two years in Spain. His knowledge of the basics of Spanish greatly facilitates contact us. After two hours back to the tent. The night is very pleasant; conducive to contemplation over the place in which I have great pleasure to stay. Crystal clear skies with a billion twinkling stars makes me forget about sleepiness. I listen to the sounds of the mountains – wind gently dancing among needles of spruces, bird returning to nest, bells of sheep worried about something moving in the woods. In the end I can be around a sleeping bag to see my eyelids. Time to sleep.

Poranne słońce okrywa szczelnie namiot żarem. Duszę się. Uciekam czym prędzej, ale na zewnątrz jest nie lepiej. Zgodnie z wczorajszymi ustaleniami w bacówce zjawiam się punktualnie o 10:00. Na stole czeka już na mnie mleko, ser i kulesza.

The morning sun cover tightly tent of heat. Suffocating. I’m running out as quickly as possible, but the outside is not better. According to yesterday’s findings in the hut I show up on time at 10:00. On the table is waiting for me milk, cheese and kulesza.

Po śniadaniu pytam bacy jak dojść na szczyt Fărcăul. „Musisz wyjść na połoninę, szczyt jest za nią. Zajmie ci to półtorej godziny. Nie dwie. Półtorej”. Z wielkim zapałem zarzucam na siebie plecak i  ruszam w drogę. Na pożegnanie baca gra dla mnie na trombicie. Stara melodia muska okoliczne szczyty, wlewa w doliny, zagląda do lasów, pieści połoniny. Chwila zadumy zostaje przerwana przez wycie psów, oznajmiając, że nie jest to ich ulubiony rodzaj muzykowania.

After breakfast I asked the shepherd how to get to the top Fărcăul. „You have to go pasture, the summit is behind it. It takes one and a half hours. Not two. One and a half”. With great fervor I am put the backpack on me and hit the road. Shepherd says goodbye to me playing on „trombita” – traditional, big shepherd’s flute. The old melody caresses the surrounding peaks, poured into the valleys, looks to forests, caresses of pastures. A moment of reverie is interrupted by the howling of dogs, declaring that it is not their favorite kind of music-making.

Początkowo idąc na dziko, po pewnym czasie dochodzę do polnej drogi użytkowanej przez poliţia di frontiera, czyli straż graniczną. Mam się jej trzymać aż do szczytu. Za pierwszym wzgórzem zostaję otoczony przez kilka psów, które w obronie pasącego się nieopodal stada, ujadają bezlitośnie stopniowo zbliżając się do mnie. Stojący sto metrów dalej cioban początkowo nie reaguje, potem stara się je uciszyć. Bezskutecznie. Stoję sparaliżowany. Przypomina mi się w tym momencie skuteczny sposób obrony: wystarczy schylić się udając podnoszenie kamienia. Wówczas, myśląc, że zostaną nim obrzucone, psy ustąpią. W rezultacie sporo czasu musi mi zajmować ta myśl, skoro po ocknięciu się dostrzegam pasterza stojącego tuż obok, a psy potulne jak ich podopieczni, leżą u jego stóp. Po wymianie kilku zdań i oznajmieniu po raz wtóry, że nie mam papierosów idę dalej wspinając się na kolejne wzgórze. Za nim już na pewno jest szczyt. Nie, jest tam kolejne wzgórze, a potem kolejne i jeszcze jedno… Fărcăul jest najwyższym szczytem pasma Marmaroszów – 1956 m n.p.m. U jego podnóża znajduje się urokliwe Jezioro Vinderel.

Initially walking without path, after some time I come to the dirt road utilized by „Politi di Frontiera” (border guards). I have to hold it up to the top. The first hill I’m surrounded by several dogs that defend grazing near the herd, barking relentlessly gradually coming closer to me. Standing hundred meters away cioban initially did not respond, then tries to silence them. To no avail. I stand paralyzed. It reminds me an effective way of defense: just bend down pretending to lift the stone. Then, thinking that it will be pelted with dogs disappear. As a result, a lot of time must I deal with this thought, if I see upon emerging shepherd standing close to me, and the dogs docile as their proteges, lying at his feet. After exchanging a few sentences and claiming he once again, that I have no cigarettes, go on climbing the next hill. Behind it certainly is the summit. No, there’s another hill, and then another and another … Fărcăul is the highest peak bandwidth Maramures Mountains – 1956 m above sea level. Close to the peak is a charming Lake Vinderel.

Niemiłosierny żar leje się z nieba. Temperatura w cieniu sięga 39⁰ C. W cieniu? Jakim cieniu? Jestem na połoninie! Tu jedyny cień rzuca trawa, ale nie jestem dość wygimnastykowany, by się w nim schronić. Po dwóch godzinach dochodzę na szczyt połoniny. W końcu udaje się! Dostrzegam Fărcăul. Jest oddalony ode mnie o dobre dwa kilometry.

Unmerciful heat pours from the sky. The temperature in the shade reaches 39º C in the shade? What shade? I’m on pastures! Here only the shadow cast by grass, but I’m not limber enough to be in the shelter. After two hours I reach the summit pastures. In the end goes! I see Fărcăul. It is away from me for a good two kilometers.

„Półtorej godziny?” – myślę sobie. Przecież z moją kondycją nie jest źle, wobec tego według jakiego czasu miejscowi funkcjonują? Siadam zrezygnowany na kamieniu i dochodzę do wniosku, że według własnego, niepowtarzalnego, górskiego czasu, który odmierzają wschody i zachody słońca. Godzina, dwie, trzy? Jakie to ma tak naprawdę znaczenie? Idź…a na pewno kiedyś dojdziesz. Jest 15:00. Nie mam szans na zdobycie szczytu i dojście z powrotem do wsi. Z ciężkim sercem odpuszczam. Traktuję to jako pretekst do kolejnych odwiedzin Marmaroszów.

„Half an hour?” – I think to myself. But my condition is not bad, therefore, by which time the locals operate? I sit on the stone resigned and come to the conclusion that according to their own unique, mountain time, which is measured by sunrises and sunsets. Hour, two, three? What does it really matter? Go … and certainly once you get. It’s 15:00. I do not have chances to get access to the summit and back to the village. With a heavy heart I give up. I see it as a pretext for future visits Maramures.

W drodze powrotnej bezkres połonin przecina stado biegnących koni. Nieco niżej osada pasterska, stada owiec i krów, lasy, góry po horyzont, w dolinach wsie, a ponad nimi polany  z letniarkami i grabiący siano ludzie. Ten obraz uzmysławia mi, że te góry żyją, w odróżnieniu od naszych Beskidów, nad których dolinami często unosi się dym z grilla, a szlaki zdeptane są kolejnymi zastępami turystów. Tradycyjna gospodarka wraz z kulturą ludową już w zasadzie nie istnieje. Góry Rumunii pod tym względem są świetnie zakonserwowane.

On the way back the vastness of pastures crosses the herd of running horses. Slightly lower settlement pastoral herds of sheep and cows, forests, mountains on the horizon, in the valleys villages, and above them the clearing with „letniarki” and people which rake hay. This image realizes me that these mountains alive, unlike our Beskidy Mountains and the valleys which often rises smoke from the grill and trampled trails are other hosts of tourists. The traditional economy along with the folk culture has basically non-existent. Mountains of Romania in this regard are well preserved.

Do domu w Poienile de Sub Munte, gdzie zostawiłem samochód docieram późno. Gospodarz pyta czy nie zgłodniałem. Nie zaprzeczam. Dostaję na kolację skwarki z … kuleszą.

To home, in Poienile de sub Munte, where I left the car, I arrive late. The host asks if there’m hungry. I do not deny. I get to have dinner with cracklings and … „kulesza”.

---

Zapraszam w muzyczną podróż z moimi ulubionymi, a jednocześnie z bardzo popularnymi w Rumunii, muzykami ludowymi – Fratii Petreus. A ten utwór niezwykle trafnie opisuje moją przygodę u pasterzy. 

I invite you on a musical journey with my favorite, and very popular in Romania, folk musicians – Fratii Petreus. And this song very accurately describes my adventure with the shepherds.